Słownik pojęć

Objaw kliniczny pod postacią zaburzenia aktywności, polegający na chorobliwym niedostatku lub braku woli, który przejawia się w niemożności podejmowania decyzji i działania.

Zaburzenie mowy powstałe w wyniku uszkodzenia mózgu.

Obserwowana przez badającego ekspresja emocji. Ekspresja ta nie zawsze współgra z opisem emocji podawanym w wywiadzie przez pacjenta. Można wyróżnić:

• afekt dostosowany – prawidłowa, odpowiednio silna i żywa, dostosowana do sytuacji ekspresja uczuć
• afekt niedostosowany – nieprawidłowa ekspresja uczuć:
  • paramimia – zaburzeniu związku między przeżyciami a ekspresją uczuć
  • paratymia – braku związku między uczuciami a ich ekspresją
  • ambiwalencja uczuciowa – doświadczanie w jednym czasie przeciwstawnych uczuć
• afekt osłabiony (afekt blady, apatia) – jest to osłabienie zarówno ekspresji uczuć jak i modulacji tejże ekspresji
• afekt labilny (chwiejność uczuciowa, labilność emocjonalna) – brak możliwości dłuższego utrzymania ekspresji emocji na zbliżonym poziomie, a co za tym idzie częsta i łatwa zmiana afektu
• afekt sztywny (sztywność uczuciowa) – brak możliwości współgrania emocjonalnego z otoczeniem
• afekt patologiczny – silna reakcja emocjonalna, często nieadekwatna do przyczyny, przebiegająca z wysokim stopniem pobudzenia psychoruchowego i pojawianiem się gwałtownych wyładowań, np. aktów agresji.

Utrata lub brak zdolności do rozpoznania oczywistych dla otoczenia przedmiotów lub zdarzeń

Lęk przed otwartą przestrzenią, tłumem czy nieznanymi miejscami a także lęk przed znalezieniem się w sytuacji z której trudno się uwolnić samodzielnie.

Intensywny i irracjonalny lęk przed ostrymi przedmiotami, takimi jak noże, igły, nożyczki, czy szpilki. Osoby cierpiące na aichmofobię mogą doświadczać silnego niepokoju, paniki, a nawet fizycznych objawów, takich jak pocenie się, przyspieszone bicie serca i duszności, gdy są w pobliżu takich przedmiotów.

Zespół objawów polegający na występowaniu:

• pobudzenia ruchowego i przymusu bycia w ciągłym ruchu. Osoby dotknięte akatyzją nie mogą usiedzieć nieruchomo, ciągle poruszają kończynami, zmieniają pozycję, wstają, chodzą.
• lęku
• rozdrażnienia
• trudnego do zniesienia niepokoju.

Jest przeciwieństwem akinezji.

Do lat 50. XX wieku, czyli do pojawienia się leków neuroleptycznych, akatyzję wiązano głównie z chorobami neurologicznymi, a przede wszystkim z chorobą Parkinsona. Obecnie objawy akatyzji pojawiają się najczęściej w trakcie leczenia neuroleptykami, ale zostały również opisane w przypadkach stosowania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (głównie fluoksetyny).

Objaw chorobowy przejawiający się zubożeniem ruchowym lub całkowitym bezruchem. Występuje m.in. u chorych na chorobę Parkinsona^[1][2]. Szczególnie zauważalne jest w akinezji zubożenie ruchów mimicznych twarzy (tzw. „maskowatość twarzy”, amimia). Czasami towarzyszą jej bradylalia (spowolnienie mowy) oraz mikrografia (pisanie małymi literami)^[2].

Lęk związany z przebywaniem na wysokości, potocznie nazywany lękiem wysokości.

Niezdolność do rozumienia lub identyfikowania emocji oraz ich nazywania i wyrażania.

Inaczej jadłowstręt psychiczny, zaburzenie odżywiania polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę zaburzoną.

Stan, w którym pacjent skarży się na obniżoną zdolność lub nawet niemożność odczuwania: przyjemności (zarówno zmysłowej, cielesnej, jak i emocjonalnej, intelektualnej czy duchowej) i radości.

Niezdolność do wykonania bardziej skomplikowanych, złożonych czynności ruchowych, wymagających zapamiętania ruchów oraz kolejności ich wykonania

Fobia objawiająca się silnym lękiem przed pająkami lub innymi bezkręgowcami zbliżonymi do nich wyglądem.

Znany również jako „Syndrom Bambiego” , to zjawisko psychologiczne i kulturowe, które odnosi się do przesadnie idealizowanego i sentymentalnego podejścia do natury, zwłaszcza do dzikich zwierząt. Termin ten jest często używany w kontekście ochrony przyrody i ekologii, gdzie ludzie przypisują zwierzętom cechy ludzkie, takie jak niewinność, bezbronność i moralną czystość.

Trwająca < 4 tygodnie. Ten rodzaj bezsenności zazwyczaj związany jest z występowaniem czynnika zewnętrznego np. choroba somatyczna, depresja, zaburzenia lękowe, stres. Zazwyczaj ma charakter wtórny.

Bezsenność powstała bez uchwytnej przyczyny.

Trwa ≥ 4 tygodnie. Najczęściej związana z zaburzeniami psychicznymi (depresja, lęk), schorzeniami somatycznymi czy uzależnieniem od alkoholu.

Trwająca zazwyczaj od kilku do kilkunastu dni. Jest najczęstszą formą bezsenności. Zazwyczaj spowodowana jest czynnikami zewnętrznymi np. przedłużająca się reakcja na stres, zaburzenia adaptacyjne itp.

Typ bezsenności spowodowany czynnikiem zewnętrznym np. chorobami somatycznymi.

Żarłoczność psychiczna, zaburzenie odżywiania charakteryzujące się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne – wywoływanie wymiotów, głodówki itp. Jednocześnie często współwystępuje poczucie braku kontroli.

Strach przed tańcem.

Przewlekłe schorzenie psychiczne, które charakteryzuje się cyklicznym występowaniem objawów depresyjnych oraz manii/hipomanii, pomiędzy którymi występują okresy remisji.

Zaburzenie afektywne polegające na utrzymujących się stale wahaniach nastroju i aktywności w postaci łagodnych epizodów subdepresji i hipomanii, które występują zamiennie zwykle bez związku z wydarzeniami życiowymi.

Cechą depresji atypowej jest reaktywność nastroju, którą nazywamy sytuację kiedy pomimo depresji dochodzi do wyraźnej poprawy nastroju „rozpogodzenia się” w reakcji na pozytywne wydarzenia lub ich możliwość np. spotkanie z bliską osobą lub informacja, że pacjenta odwiedzi rodzina.

Rodzaj depresji wynikającej z nieprawidłowej liczby przekaźników w układzie nerwowym lub problemów strukturalnych w mózgu. Jest to przeciwieństwo depresji egzogennej, która rozwija się pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak traumatyczne wydarzenia, np. śmierć bliskiej osoby czy poważna choroba. Depresja endogenna może manifestować się w różnych formach, w tym jako epizody depresyjne, zaburzenia depresyjno-nawracające, dystymia, depresja poschizofreniczna oraz organiczne zaburzenia depresyjne

Sytuacja, w której jeden nieswoisty objaw (lub zespół objawów) ma na tyle duże nasilenie i/lub uporczywość, że koncentrują całą uwagę pacjenta i/lub lekarza, „maskując” inne obecne, zwykle łagodnie nasilone, objawy „typowej” depresji.

Epizod depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, któremu obok objawów depresyjnych, towarzyszą cechy „drugiego bieguna” (tj. pojedyncze objawy maniakalne, czy hipomaniakalne).

Epizod depresyjny, który rozwinął się w okresie 4 do 6 tygodni od porodu.

Zaburzenia afektywne sezonowe ZAS - typ nawracających zaburzeń nastroju, który cechuje się nawrotowym, powtarzającym się występowaniem depresji o pewnej stałej porze roku – najczęściej w okresie jesienno-zimowym.

W każdym epizodzie depresyjnym może dochodzić do nasilenia wcześniej występujących lub pojawienia się nowych objawów, będących odzwierciedleniem dysfunkcji różnych układów i narządów.

Rodzaj depresji o dużym nasileniu, w którym występuje następujący zespół objawów: wyraźna utrata zainteresowań, brak lub osłabienie reakcji emocjonalnej wobec wydarzeń, które zwykle taką reakcję wywoływały, przedwczesne budzenie się rano, zmienność dobowa nastroju z najgorszym samopoczuciem w godzinach porannych, spowolnienie ruchowe, spadek libido oraz apetytu, z wyraźnym spadkiem masy ciała nazywana inaczej depresją z cechami melancholicznymi.

W każdym epizodzie depresyjnym może dochodzić do nasilenia wcześniej występujących lub pojawienia się nowych objawów, będących odzwierciedleniem dysfunkcji różnych układów i narządów.

Przewlekłe, uporczywe niskie nasilenie depresji, utrzymujące się przez długi czas

Nastrój depresyjno-dysforyczny, nastrój dysforyczny − głęboki stan zaniepokojenia lub niezadowolenia, przeciwieństwo euforii

Stan emocjonalny charakteryzujący się ogólnym uczuciem dyskomfortu, niezadowolenia, nieszczęścia lub drażliwości, stan przeciwstawny do euforii

Zaburzenie pamięci, w którym osoba ma trudności z odróżnieniem przeszłych zdarzeń od teraźniejszych. Osoby z ekmnezją mogą doświadczać przeszłych wspomnień jako aktualnych wydarzeń, co prowadzi do dezorientacji i zakłócenia codziennego funkcjonowania. Ten stan może być związany z uszkodzeniami mózgu, chorobami neurodegeneracyjnymi lub urazami psychicznymi.

Intensywny, irracjonalny lęk przed konkretnym obiektem, sytuacją lub aktywnością, który jest na tyle silny, że powoduje unikanie tego, co wywołuje strach.

Nerwica społeczna, zaburzenie lęku społecznego, zaburzenie lękowe z grupy zaburzeń nerwicowych objawiające się nasilonym lękiem dotyczącym sytuacji społecznych.

Sytuacja, w której osoba odczuwa strach przed tym, że ominie ją ważna informacja i z tego powodu odczuwa potrzebę stałego monitorowania wydarzeń przy użyciu telefonu czy komputera.

Lęk przed zarazkami, brudem, charakteryzuje się nadmiernym myciem rąk, unikaniem miejsc publicznych i stałym stosowaniem środków dezynfekujących.

Entomofobia, nadmierny lęk przed insektami.

Strach przed pięknymi kobietami.

Stan charakteryzujący się zaburzeniami ruchowymi i behawioralnymi, obejmujący stany osłupienia lub pobudzenia katatonicznego.

Lęk przed zamkniętymi przestrzeniami, może obejmować strach przed przebywaniem w windach, małych pomieszczeniach czy samolotach.

Nawracające występowanie pełnych objawów depresyjnych (o nasileniu od łagodnego do ciężkiego), następuje w mniej więcej równych odstępach czasu (najczęściej co miesiąc).

Zaburzenie psychiczne afektywne, charakteryzujące się występowaniem podwyższonego bądź drażliwego nastroju

Nadwrażliwość na dźwięki, które wywołują intensywne reakcje emocjonalne, takie jak złość, irytacja czy lęk. Osoby cierpiące na mizofonię reagują negatywnie na codzienne dźwięki, takie jak mlaskanie, stukanie czy szeptanie. Reakcje mogą być na tyle silne, że zakłócają normalne funkcjonowanie i relacje międzyludzkie.

Najczęstsza postać nerwicy objawiająca się zwiększoną pobudliwością i szybkim wyczerpywaniem się układu nerwowego; niepokojem, niemożnością skupienia uwagi, drażliwością, bólami w okolicy serca, kołataniem serca, bólami głowy, zaburzeniami jelitowymi, osłabieniem czynności płciowych.

Leki przeciwpsychotyczne, klasa leków stosowana w leczeniu zaburzeń psychicznych, głównie schizofrenii i innych psychoz, w przebiegu których występują objawy wytwórcze: urojenia, omamy, zaburzenia myślenia.

Zjawisko występujące u osób z katatonią, polegające na pojawieniu się śmiechu bez wydawania dźwięku.

Grupa objawów aktywnie tworzonych występujących w zaburzeniach psychotycznych. Do objawów pozytywnych zalicza się halucynacje, urojenia, rozkojarzenie myślenia, niezrozumiałe wypowiedzi oraz dziwaczne zachowanie.

Przeciwieństwem objawów pozytywnych są objawy negatywne.

Objawy związane z ograniczeniem różnych czynności psychicznych. Narastają wraz z czasem trwania zaburzeń. Ich występowanie koreluje z aktywnością objawów osiowych schizofrenii (autyzm, zobojętnienie uczuciowe, rozszczepienie osobowości). Typowe dla przewlekających się zaburzeń schizofrenicznych:

• alogia,
• abulia,
• apatia,
• anhedonia,
• awolicja,
• aspołeczność,
• aspontaniczność,
• ograniczenia intencjonalności,
• spłycenie, stępienie, sztywność, bladość emocji.

Objawy, które pozostają po zakończeniu epizodu depresyjnego. Objawy te obejmują:

• Bóle głowy, karku, brzucha
• Nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego
• Zmniejszony apetyt
• Zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność)
• Zaburzenia seksualne
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego
• Anhedonia²

Demencja, grupa chorób mózgu, które powodują długotrwałe i często postępujące obniżenie zdolności myślenia i zapamiętywania. Objawy są na tyle poważne, że utrudniają, a często uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie

Zaburzenie lękowe z napadami paniki, charakteryzuje się nagłymi, nieoczekiwanymi napadami intensywnego lęku, które mogą występować bez wyraźnego powodu.

Zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem urojeniowych przekonań o prześladowaniu, zazwyczaj bez podstaw w rzeczywistości.

Zaburzenia snu obejmujące nieprawidłowe ruchy, zachowania, emocje, odczucia lub marzenia senne, które występują podczas snu, w określonych fazach snu lub w trakcie wybudzania się.

Przykre wrażenie, najczęściej mrowienie, drętwienie lub zmiany temperatury skóry (uczucie silnego gorąca lub zimna) bądź też „przebiegnięcia prądu”.Parestezje występują najczęściej w przypadku uszkodzeń nerwów obwodowych, mogą jednak być objawem uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Często parestezje dotyczące jednej lub więcej kończyn, tułowia, a także głowy (twarzy) występują np. w stwardnieniu rozsianym (sclerosis multiplex). Innymi częstymi przyczynami parestezji są zaburzenia psychiczne, a szczególnie nerwice lękowe i wegetatywne, objawy często są mylone ze stwardnieniem rozsianym i innymi schorzeniami ośrodka nerwowego. Ilościowo podłoże psychiczne jest znacznie częstsze niż choroby somatyczne.

Objaw chorobowy polegający na występowaniu długotrwałego, bolesnego wzwodu członka, który nie jest związany z podnieceniem lub pobudzeniem seksualnym.

Tendencja do odkładania zadań, obowiązków lub decyzji na później, mimo świadomości, że takie opóźnienie może prowadzić do negatywnych konsekwencji. Jest to zjawisko powszechne i może dotyczyć różnych aspektów życia, takich jak praca, nauka, sprawy domowe czy osobiste.

Niezdolność do rozpoznawania twarzy, nawet osób bliskich lub wielokrotnie widzianych

Brak objawów chorobowych lub utrzymanie się  ich w minimalnym stopniu, pozwalającym na powrót pacjenta do normalnego funkcjonowania

Przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem objawów wytwórczych (urojeń, omamów) oraz objawów negatywnych (np. wycofanie społeczne, spłycenie afektu).

Nadmierny, irracjonalny lęk przed byciem obserwowanym lub ocenianym przez innych ludzi.

Lunatyzm, zaburzenie snu, podczas którego osoba chodzi, mówi lub wykonuje inne czynności w stanie półsnu, zazwyczaj nie pamiętając tych zdarzeń po przebudzeniu.

Tendencja do doświadczania i wyrażania dyskomfortu psychologicznego w formie objawów somatycznych, występowanie objawów fizycznych bez wyraźnej przyczyny medycznej, związanych z problemami psychicznymi

Amencja (łac. amentia) lub zespół amentywny, to zaburzenie świadomości o etiologii egzogennej, charakteryzujące się głębokimi zmianami świadomości. Zwykle jest to objaw ciężkiej dysfunkcji mózgu. Splątanie może występować w przebiegu niewydolności krążenia mózgowego, infekcji, zatruć, zaburzeń metabolicznych (takich jak cukrzyca, uszkodzenie wątroby, nerek), a czasem jako powikłanie psychoz endogennych (np. mania, katatonia).

Zjawisko neurologiczne, w którym stymulacja jednego zmysłu wywołuje automatyczne i mimowolne doświadczenia w innym zmyśle. Osoby z synestezją mogą na przykład "widzieć" dźwięki jako kolory, "słyszeć" zapachy lub "smakować" kształty. To połączenie zmysłów jest unikalne dla każdego synestety i jest zazwyczaj stałe w czasie

(Stgr. ταχύς, tachys, „szybki", φύλαξις, phylaxis, „ochrona")

Zjawisko występowania szybkiej utraty wrażliwości na lek

Zaburzenie tikowe, charakteryzuje się występowaniem nagłych, szybkich, powtarzalnych ruchów lub dźwięków, które są trudne do kontrolowania.

Zespół neuropsychiatryczny wywołany niedoborem witaminy B1, najczęściej związany z chronicznym alkoholizmem, charakteryzuje się encefalopatią, ataksją i oczopląsem.

Zaburzenie charakteryzujące się występowaniem natrętnych myśli (obsesji) oraz przymusu wykonywania określonych czynności (kompulsji) w celu zmniejszenia lęku.

Zaburzenie osobowości charakteryzujące się brakiem empatii, lekceważeniem praw innych, impulsywnością i skłonnością do agresji.

Rzadkie zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się przekonaniem chorego, że jest martwy, nie istnieje, gnije lub utracił swoje narządy wewnętrzne.

Zaburzenie pamięci wynikające z chronicznego alkoholizmu i niedoboru witaminy B1, charakteryzuje się konfabulacjami i trudnościami z zapamiętywaniem nowych informacji.

Przewlekłe zaburzenie lękowe charakteryzujące się nawracającymi, nieoczekiwanymi napadami intensywnego lęku (ataki paniki).

Zaburzenie lękowe charakteryzujące się wyraźnym lękiem przed sytuacjami społecznymi, w których osoba może być oceniana, obserwowana lub spotykać się z krytyką.

Zaburzenie afektywne charakteryzujące się nadmiernym pobudzeniem, podwyższonym nastrojem, zwiększoną aktywnością i impulsywnością.

Zaburzenie, w którym osoba celowo symuluje lub wywołuje objawy choroby w celu uzyskania opieki medycznej lub emocjonalnego wsparcia.

Grupa zaburzeń psychicznych charakteryzujących się przewlekłym lękiem, napięciem i objawami somatycznymi, które nie mają podstaw organicznych.

Zaburzenie charakteryzujące się występowaniem natrętnych myśli (obsesji) oraz przymusu wykonywania określonych czynności (kompulsji) w celu zmniejszenia lęku.

Zazdrość patologiczna, choroba charakteryzująca się obsesyjną zazdrością, najczęściej w kontekście relacji romantycznych.

Zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem urojeniowych przekonań o prześladowaniu, zazwyczaj bez podstaw w rzeczywistości.

Zespół stresu pourazowego, zaburzenie lękowe występujące po przeżyciu traumatycznego wydarzenia, charakteryzujące się nawracającymi wspomnieniami, koszmarami i nadmiernym lękiem.

Zaburzenie neurologiczne charakteryzujące się występowaniem licznych tików ruchowych i wokalnych, które pojawiają się przed 18. rokiem życia.

Przewlekła, postępująca choroba charakteryzująca się silnym pragnieniem spożywania alkoholu, utratą kontroli nad jego ilością, objawami odstawienia i tolerancją.

Przewlekła, postępująca choroba charakteryzująca się silnym pragnieniem spożywania nikotyny, utratą kontroli nad jej ilością, objawami odstawienia i tolerancją.

Przewlekła, postępująca choroba charakteryzująca się silnym pragnieniem spożywania substancji psychoaktywnych, utratą kontroli nad ich ilością, objawami odstawienia i tolerancją